Một trong các bệnh lý rất phổ biến ở trẻ em và cũng làm nhiều phụ huynh đau khổ vì hay tái đi tái lại là bệnh viêm tai giữa cấp. 

Trong giới thực hành y khoa có câu lai dai như tai mũi họng. Cũng quá nhiều truyền thuyết về điều trị viêm tai giữa như nhỏ sữa mẹ, nhỏ thuốc tai, thổi sáp ong, hun khói tai..... Khám tai cũng là một động tác thường quy với những trẻ có bệnh đường hô hấp tại phòng khám.

Có đến 80% trẻ em dưới 6 tuổi bị ít nhất 1 lần viêm tai giữa cấp. Nhiều phụ huynh hỏi tôi có thuốc nào đặc trị không bị tái lại không và nỗ lực đi tìm thuốc đặc trị. Câu trả lời là không. Chỉ có điều trị đúng phác đồ, chuẩn liều lượng và thời gian dùng thuốc kèm lối sống, môi trường lành mạnh mới giảm tỷ lệ tái phát thôi.

viêm tai giữa cấp là gì? Hiểu nôm na như này, màng nhĩ ngăn cách tai giữa và tai ngoài, viêm tai giữa không phải chỉ viêm màng nhĩ như nhiều người hiểu mà là viêm cả khoảng sau màng nhĩ (hòm nhĩ). Khi hòm này bị viêm sẽ ứ dịch đẩy màng nhĩ lồi căng ra. Vậy nếu màng nhĩ nguyên vẹn (không bị thủng) thì màng nhĩ sẽ như bức tường ngăn cản dịch, khí đi qua nên bạn có nhỏ thuốc, đổ nước, xông khói tai… cũng không qua màng nhĩ vào tai giữa được. Các cách làm đó là vô ích. Trường hợp màng nhĩ bị thủng chảy mủ ra ngoài (viêm tai giữa chảy mủ) thì mới cần vệ sinh, làm thuốc tai.

Dấu hiệu trẻ bị viêm tai giữa

Các dấu hiệu và triệu chứng phổ biến ở trẻ em bao gồm:

- Đau tai, đặc biệt khi nằm

- Hay giằng kéo tai

- Khó ngủ

- Khóc nhiều hơn bình thường

- Băn khoăn

- Khó nghe hoặc phản hồi với âm thanh

- Mất thăng bằng

- Sốt từ 100 F (38 độ C) trở lên

- Mủ chảy ra từ tai

- Đau đầu

- Ăn mất ngon

Các dấu hiệu và triệu chứng phổ biến ở người lớn bao gồm:

- Đau tai

- Mủ chảy ra từ tai

- Nghe kém

Khi nào cần đi khám bác sĩ?

Các dấu hiệu và triệu chứng của nhiễm trùng tai nói trên không đặc hiệu của viêm tai giữa. Điều quan trọng là có được chẩn đoán chính xác và điều trị kịp thời không. Hãy gọi cho bác sĩ nếu con bạn:

- Các triệu chứng kéo dài hơn một ngày

- Các triệu chứng xuất hiện ở trẻ dưới 6 tháng tuổi

- Đau tai nhiều

- Trẻ sơ sinh hoặc trẻ mới biết đi bị mất ngủ hoặc khó chịu sau khi bị cảm lạnh hoặc nhiễm trùng đường hô hấp trên

- Có mủ chảy ra từ tai

Nguyên nhân gây viêm tai giữa

Nhiễm trùng tai là do vi khuẩn hoặc virus ở tai giữa. Nhiễm trùng này thường là kết quả của một bệnh khác như cảm lạnh, cúm hoặc dị ứng gây ra nghẹt mũi và sưng mũi, họng và ống eustachi.

Các ống eustachi là một cặp ống hẹp chạy từ tai giữa đến phía sau cổ họng, phía sau đường mũi. Đầu họng của các ống mở và đóng để:

- Điều hòa áp suất không khí trong tai giữa

- Làm mới không khí trong tai

- Chảy dịch tiết ra từ tai giữa

Khi các ống eustachi bị sưng có thể bị tắc nghẽn, khiến dịch tích tụ trong tai giữa. Dịch này có thể bị nhiễm trùng và gây ra các triệu chứng nhiễm trùng tai.

Ở trẻ em, các ống eustachi hẹp hơn và nằm ngang hơn, khiến chúng khó thoát dịch hơn và dễ bị tắc hơn.

Yếu tố nguy cơ

Các yếu tố nguy cơ nhiễm trùng tai bao gồm:

- Tuổi: Trẻ em trong độ tuổi 6 tháng đến 2 tuổi dễ bị nhiễm trùng tai vì kích thước và hình dạng của ống eustachi và vì hệ thống miễn dịch vẫn đang phát triển.

- Đi nhà trẻ: Trẻ em được chăm sóc trong các nhà trẻ có nhiều khả năng bị cảm lạnh và nhiễm trùng tai hơn so với trẻ em ở nhà. Trẻ em khi ở nhà trẻ bị tiếp xúc với nhiều bệnh nhiễm trùng hơn.

- Trẻ uống sữa từ bình, đặc biệt là khi nằm, có xu hướng bị nhiễm trùng tai nhiều hơn so với trẻ bú mẹ.

- Yếu tố mùa vụ: Nhiễm trùng tai phổ biến nhất trong mùa thu và mùa đông. Những người bị dị ứng theo mùa có thể có nguy cơ nhiễm trùng tai cao hơn vì tiếp xúc với lượng phấn hoa cao.

- Chất lượng không khí kém: Tiếp xúc với khói thuốc lá hoặc không khí bị ô nhiễm có thể làm tăng nguy cơ nhiễm trùng tai.

- Sứt môi: Sự khác biệt về cấu trúc xương và cơ ở trẻ em bị hở hàm ếch có thể khiến ống eustachi khó thoát dịch hơn.

Điều trị

Một số viêm tai giữa có thể giải quyết mà không cần điều trị bằng kháng sinh. Điều gì tốt nhất cho con bạn phụ thuộc vào nhiều yếu tố, bao gồm tuổi của con bạn và mức độ nghiêm trọng của các triệu chứng.

Các triệu chứng nhiễm trùng tai thường cải thiện trong vài ngày đầu tiên và hầu hết các bệnh nhiễm trùng sẽ tự hết trong vòng một đến hai tuần mà không cần điều trị. Viện Hàn lâm Nhi khoa Hoa Kỳ khuyến nghị phương pháp chờ xem có thể áp dụng cho:

- Trẻ 6-23 tháng tuổi bị đau tai giữa nhẹ 1 bên dưới 48 giờ và nhiệt độ cơ thể dưới 102,2 F (39 C)

- Trẻ từ 24 tháng tuổi trở lên bị đau tai giữa nhẹ ở một hoặc cả hai tai dưới 48 giờ và nhiệt độ cơ thể dưới 102,2 F (39 C)

Một số bằng chứng cho thấy rằng điều trị bằng kháng sinh có thể hữu ích cho một số trẻ bị nhiễm trùng tai. Mặt khác, sử dụng kháng sinh quá thường xuyên có thể khiến vi khuẩn trở nên kháng thuốc. Hãy trao đổi với bác sĩ về những lợi ích và rủi ro tiềm ẩn của việc sử dụng kháng sinh.

Thuốc giảm đau: Bác sĩ có thể khuyên sử dụng paracetamol không kê đơn (hapacol, efferalgan) hoặc ibuprofen (sotstop, polebufen....) để giảm đau. Sử dụng thuốc theo chỉ dẫn của bác sĩ.

Thuốc giảm đau tại chỗ: Bác sĩ có thể kê đơn thuốc nhỏ giảm đau tại chỗ. Thuốc này có thể được sử dụng để giảm đau miễn là màng nhĩ không bị thủng.

Liệu pháp kháng sinh: Được chỉ định kháng sinh ngay nếu trẻ bị viêm tai giữa chảy mủ hoặc trẻ dưới 6 tháng tuổi (bất kể bị 1 bên hay 2 bên).

Sau một thời gian quan sát ban đầu, hoặc các biểu hiện nặng lên, bác sĩ có thể đề nghị điều trị bằng kháng sinh cho viêm tai giữa. Phải nói rằng do cấu trúc của tai giữa nên liều kháng sinh sử dụng trong viêm tai giữa cấp thường rất cao (gấp đôi liều viêm họng thông thường) nên nhiều mẹ cứ thấy bác sĩ kê 2 gói augmentin 500 mg/ngày cho trẻ tầm 12 kg là kêu nặng quá và không uống đủ ngày, khiến gia tăng tỷ lệ tái phát.

Dùng amoxicillin liều cao (80-90 mg / kg / ngày chia làm 2 lần) trong 5 đến 10 ngày là điều trị được lựa chọn đầu tiên ở hầu hết bệnh nhân. Thời gian điều trị tối ưu được khuyến nghị cho trẻ dưới 2 tuổi và đối với những người có triệu chứng nặng là một liệu trình 10 ngày; đối với trẻ em 2-5 tuổi bị viêm tai giữa nhẹ hoặc trung bình là một liệu trình 7 ngày.

Một phương pháp điều trị đầu tiên khác được đề nghị là amoxicillin-clavulanate (80-90 mg / kg / ngày amoxicillin và 6,4 mg / kg / ngày clavulanate chia 2 lần). Phương pháp điều trị thay thế này được khuyến nghị ở những bệnh nhân đã được sử dụng amoxicillin trong 30 ngày trước hoặc ở những người mắc viêm tai giữa kèm viêm kết mạc.

Nếu thất bại có thể chuyển sang kháng sinh khác như cefdinir, cepodoxim, cefuroxim… Thất bại tiếp thì đành dùng kháng sinh tiêm.

Ngay cả sau khi các triệu chứng đã được cải thiện cũng nhớ uống đủ ngày bs đã kê.

Đặt ống thông nhĩ

Cần lưu ý rằng, khi viêm tai giữa đã khỏi thì dịch trong tai giữa có thể tồn tại trong đó đến 12 tuần sau. Nhưng nếu con bạn bị tái lại viêm tai giữa nhiều lần hoặc tích tụ dịch liên tục trong tai sau khi nhiễm trùng (viêm tai giữa có tràn dịch) và ảnh hưởng đến nghe, bác sĩ có thể đề nghị đặt ống thông khí để dẫn lưu dịch ra ngoài.

Một số ống có thể ở lại trong tai 6 tháng đến một năm rồi tự rơi ra. Các ống khác được thiết kế để ở lại lâu hơn và có thể cần phải được phẫu thuật lấy ra. Màng nhĩ thường đóng lại sau khi ống rơi ra hoặc được lấy ra.

Biến chứng

Hầu hết các bệnh nhiễm trùng tai không gây ra các biến chứng lâu dài. Viêm tai giữa xảy ra nhiều lần có thể dẫn đến các biến chứng nghiêm trọng như:

- Ảnh hưởng đến thính giác. Mất thính lực nhẹ là khá phổ biến với nhiễm trùng tai, nhưng thường sẽ trở lại bình thường sau khi hết nhiễm trùng. Nhiễm trùng tai xảy ra lặp đi lặp lại hoặc dịch trong tai giữa có thể dẫn đến mất thính lực nghiêm trọng hơn.

- Chậm nói. Nếu thính giác bị suy giảm tạm thời hoặc vĩnh viễn ở trẻ sơ sinh và trẻ mới biết đi, bé có thể bị chậm nói.

- Viêm tai giữa cấp không được điều trị hoặc không đáp ứng tốt với điều trị có thể lan sang các mô lân cận. Nhiễm trùng xương chũm - phần nhô ra sau tai. Nhiễm trùng này có thể dẫn đến tổn thương xương và hình thành các nang chứa mủ.

- Thủng màng nhĩ. Hầu hết màng nhĩ tự liền trong vòng 72 giờ. Trong một số ít trường hợp lỗ thủng to có thể cần vá màng nhĩ.

Phòng bệnh

Trẻ được chẩn đoán viêm tai giữa cấp cần được theo dõi và điều trị dưới sự hướng dẫn của bác sĩ nhi hoặc bác sĩ tai mũi họng để tránh lạm dụng và kháng thuốc. Không có thuốc nào bí truyền để khỏi triệt để và không bao giờ tái phát như nhiều phụ huynh mong ước và đồn thổi. Tuy nhiên có thể phòng bệnh tốt bằng cách:

- Ngăn ngừa cảm lạnh thông thường và các bệnh khác. Dạy trẻ rửa tay thường xuyên và không dùng chung dụng cụ ăn uống. Dạy trẻ ho hoặc hắt hơi vào khuỷu tay. Nếu có thể, hãy giới hạn bé học nhà trẻ. Lớp ít bé hơn có thể giúp con đỡ ốm hơn. Cố gắng giữ con ở nhà khi bị bệnh. Tôi đã từng phải động viên một vài phụ huynh cho con tạm nghỉ học ở nhà tới ngoài 3 tuổi mới đi trẻ vì tái viêm tai giữa quá nhiều, cứ đi học là ốm.

- Tránh hút thuốc thụ động. Cái này nói nhiều rồi.

- Nuôi con bằng sữa mẹ. Nếu có thể, hãy cho con bú ít nhất 6 tháng. Bú càng lâu càng tốt. Sữa mẹ có chứa các kháng thể có thể bảo vệ khỏi nhiễm trùng tai.

- Nếu bạn cho bé bú bình, hãy bế bé ở tư thế thẳng đứng. Tránh cho bé bú bình khi nằm.

- Tiêm phòng cúm theo mùa, phế cầu và các loại vaccine vi khuẩn khác có thể giúp ngăn ngừa nhiễm trùng tai.